الهه بهبودی: طرح گزاره‌های علمی در یک فضای مخاطب پسند/ خداوردی: آحاد مردم با خروجی‌های علمی دانشگاه‌ها آشنا نیستند +فیلم

به گزارش خبرنگار حوزه علم، فناوری و دانش بنیان  گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، مجله تصویری «چرخ» مهم‌ترین رویدادهای علم و فناوری است که مسائل روزمره زندگی را با نگاهی تخصصی و به‌زبانی ساده و با حضور کارشناسان، اساتید دانشگاه و نخبگان بررسی و واکاوی می‌کند. خبرگزاری آنا در هفته ترویج علم به سراغ دست‌اندرکاران برنامه «چرخ» رفته و در گپ‌‍و‌گفتی صمیمی پای دغدغه‌های علمی آنها نشسته است. برنامه «چرخ» به عنوان یک برنامه علمی و به‌روز، روزهای یکشنبه، دوشنبه و سه‌شنبه، ساعت ۱۹ به‌صورت زنده از شبکه ۴ سیما پخش می‌شود. مجری «چرخ» حافظ آهی است و محمد جباری سردبیری برنامه و الهه بهبودی تهیه‌کنندگی «چرخ» را بر عهده دارند.

بیشتر بخوانید:

مسعود پارسانیا: «ژورنالیسم علم» نقش مؤثری در ترویج علم تخصصی برای عموم مخاطبان دارد/ دهقان: «ترویج علم» باید به‌صورت مستمر پیگیری شود

در این بخش مشروح گفتگوی خبرگزاری آنا با حسین خداوردی کارگردان، الهه بهبودی تهیه کننده و حافظ آهی مجری برنامه «چرخ» را می‌خوانید.

آنا: پیش از ساخت برنامه چرخ، تجربه کلیپ‌سازی و مستندسازی در حوزه علمی داشتید؟

خداوردی: حدود 9 سال است که وارد عرصه ساخت آیتم‌های کوتاه شده‌ام؛ ابتدا پس از گذراندن دوره عکاسی خبری به کار تصویر اجتماعی و به ساخت آیتم‌هایی در موضوعات مختلف اعم از معارفی، سیاسی، هنر، علوم انسانی پرداختم. هم‌چنین برای برنامه «زاویه» آیتم‌هایی در دانشگاه می‌ساختیم و پس از آن نیز همکاری‌هایی با شبکه افق و شبکه جام‌جم در حوزه‌های اجتماعی، بانوان، زنان کارآفرین و زنان چهره داشتم و پس از آن وارد حوزه سینما شده‌ام؛ اکنون نیز در برنامه «چرخ» مشغول به کار هستم. 

برای کار در برنامه چرخ نیاز بود که با فضای کاری آن آشنا شوم و بر اساس سیاست‌گذاری و آن راهبردی که تیم سردبیر کار را پیش برود؛ به طور مثال در برنامه چرخ نیاز است با یک رویکرد جدیدی و یک نگاه کژوال به سراغ یک چهره علمی می‌رویم،  نکته مهم این است که وقتی  به سراغ یک چهره علمی یا استاد می‌رویم، اتاقش نور کمی دارد، مسئله این است که فضای لیزی چطور باید مدیریت شود. به نوعی در زندگی غیر علمی استاد کنجکاوی خواهیم کرد. به طور مثال استادی بود که کلکسیون قهوه داشت و  دانشجویی آمد که عصبی بود، استاد به دانشجو می‌گفت بیا بنشین یک قهوه برایش درست می‌کرد. این تجربه جالبی بود. 

بیشتر بخوانید:

 حافظ‌آهی: رسالت برنامه چرخ انتقال نگاه علمی به مخاطبان است

 الهه بهبودی: به شبهه‌های علمی پاسخ می‌دهیم

یکی دیگر از اساتید در اتاقش وسایل کامل آشپزی داشت و به همراه دانشجوهایی که روی یک پروژه مشترک با هم کار می‌کردند، با هم غذا درست می‌کردند و حتی برنامه کوه با هم می‌رفتند، به تصویر کشیدن اینها نیاز به یک ظرافت کاری داشت زیرا مخاطب ما مخاطب عام است. مخاطب دانشگاهی، نگاه تکنیکی به مستند ندارد اما مخاطب عام با توجه به اینکه مدام سریال، مستند و کارتون و... و به‌صورت مدام نگاهش به رسانه خارجی می‌بیند. برای این مخاطب باید یک برنامه جذاب ساخت. 

به طور مثال ما بودجه شبکه بی‌بی‌سی را نداریم، از طرفی این شبکه چهره علمی انگشت شماری دارد؛ از همین رو وقت می‌گذارند. در این وضعیت ما سعی کردیم زمانی که به سراغ چهره علمی‌ می‌رویم همانند یک چهره هنری برخورد کنیم و سه‌پا دوربین را باز نکنیم و بگوییم چه خبر؟ شما چه دستاوردهای علمی داشتید؟ بلکه سعی کردیم همراه یک چهره علمی راه برویم. 

آنا: اتاق دانشمند را سکانس پلان می‌گیرید یا کات می‌خورد؟

 خداوردی: بیش از 30 استاد و چهره دانشگاهی تراز چهره‌های غیر علمی و افرادی از مجریان، شعرا، چهره‌های ورزش را در صندلی علم‌سنج فصل نخست برنامه چرخ حاضر بودند. ابتدا با هر یک از این افراد نیم ساعت شوخی‌های محاوره‌ای می‌کردیم.  بعد مثلاً با استاد در بوفه دانشگاه برگر می‌خوردیم، حرف می‌زدیم. هزارتا کار این‌جوری انجام می‌دادیم برای اینکه آن بسته تصویری که می‌خواهیم بگیریم، این‌قدر راحت و سریع با ما راه بیاید، ترسش بریزد، راه برود. کاری که می‌خواهیم انجام دهد. 

آنا: راجع به صندلی علم‌سنج توضیح دهید.

خداوردی: صندلی علم‌سنج آیتمی بود که چهره‌های غیرعلمی می‌نشستند و هفت گزاره و شبهه علمی از آنها پرسیده می‌شد. خب مردم قطعاً توسط این کاراکترها، نه اینکه مثلاً الگوهای تاپ، بهرام رادان را روی صندلی نمی‌نشاندیم اما مثلاً یک مجری خانم برند، مثلاً یک شاعری که بالاخره یکی بزند شبکه چهار، یکهو میوت باشد، مثلاً آقای مصطفی رحماندوست، کسی شبکه چهار را یکهو بزند می‌ایستد ببیند چه می‌گوید، صدای تلویزیون را زیاد می‌کند می‌بیند اِ! دارد به سؤال علمی جواب می‌دهد! می‌نشیند. پس آن شبهه‌ها را از یک چنین چهره‌ای قبول می‌کند. درست و غلطش دربیاید می‌ماند در ذهنش. یک جاهایی حکم یک چک را دارد، یعنی آن داده را ماندگار می‌کند. کات می‌زنیم می‌آییم جلوتر می‌رسیم به فصل دو چرخ که رویکرد عوض شد.

در فصل 6 برنامه چرخ، رویکردی جدیدی را پیش گرفتیم. در تیم سردبیری این فصل همگی از افراد با تجربه حوزه رسانه هستند و سه روز در هفته برنامه داریم. در این فصل به معرفی رویکردها و POV (زاویه‌های مختلف به علم یعنی) پرداختیم. مثلاً در برنامه‌ای که آقای شاهین زمان در مرکز استخراج و حفاری شرکت نفت حضور داشتند؛ در بحث فسیل‌شناسی، بحث لایه‌ها مردم متوجه می‌شوند نفت فقط این نیست که از چاه دربیاید یا از آن بنزین استخراج شود! بلکه در حوزه نفت به فسیل‌شناس نیاز است. در برنامه دیگری زندگی فردی که سفرهای مختلف  را داشته است را نشان دادیم، این برنامه با حضور علی سیف‌اللهی که به عنوان راوی این کاراکتر را برای ما روایت می‌کند.  

بهبودی: طرح گزاره‌های علمی در یک فضای مخاطب پسند برنامه چرخ

الهه بهبودی: در فصل پنج برنامه چرخ، قسمتی با عنوان صندلی علم‌سنجی را داشتیم که در آن افراد شاخص به شبهات علمی پاسخ می‌دادند. در فصل شش هم این مسیر در فرم دیگری ادامه داشت و هر روز با پرسش یک سؤال علمی مربوط به شبهات علمی از مردم نظر سنجی صورت می‌گرفت.

مطرح کردن این سؤالات بازخوردهای زیادی در پی داشت به طور مثال در خصوص این سؤال که هر مزه‌ای چه جایی روی زبان دارد؟ مسئول پخش می‌گفت این سؤال اشتباه است، من اصلاً اجازه پخش نمی‌دهم. در نهایت ما اثبات کردیم با گزاره‌های علمی و اتاق فکری که روی این مسئله تحقیق کرده، همین موضوع جدیدترین دستاورد علمی است. ما سعی می‌کنیم در یک فضای مردم‌پسند این سؤالات را به‌عنوان گزاره‌های علمی مطرح کنیم، حتی جایزه بدهیم به مخاطب و جواب درست این سؤال را ارائه بدهیم.

از طرفی ما به صورت مستمر پخش نداریم؛ به طور مثال در بحث ذرت‌های آلوده پس از برنامه ما، برنامه‌ای در شبکه سه در همین خصوص کار کرد که متاسفانه جواب‌ها علمی و بررسی شده نبود و در یک فضای اجتماعی برگزار شده بود، آن‌قدر تأثیر این برنامه در شبکه سه کلان است که مثلاً یک تریبونی به‌عنوان تریبون علمی شبکه چهار نمی‌تواند آن اشتباهی را که در ذهن‌ها می‌افتد، راحت جبران کند.

آنا: استقبال مخاطبین از صندلی علم سنج چگونه بود؟

خداوردی: صندلی علم سنج برای مخاطب خیلی جذاب بود. با توجه به اینکه ما سه روز در هفته برنامه داریم و زمانی برای اصلاح برنامه نداریم به من می‌گویند که گشت ارشاد سرخود برنامه‌ها، به من می‌گویند ممیزی سرخود برنامه‌ها! به طور مثال  یک استاد دانشگاه شروع به صحبت می‌کند، پس از پنج دقیقه می‌گویم دوباره بگویید، می‌گوید چرا؟ می‌گویم می‌خواهیم هم حرف شما شنیده شود، هم ما به کارمان ادامه دهیم و هم برنامه‌های علمی ابقا شود...

در برنامه چرخ باید به بعد علمی توجه ویژه‌ای داشته باشیم. ما در برنامه چرخ با وسع آن بودجه‌ای که از بیت‌المال آمده، می‌خواهیم رسالت علمی در مقابل دیگر شبکه‌های خارجی بایستیم. یعنی با قاب یک شبکه آمریکایی که مثلاً دقیقه‌ای پنج میلیون بودجه دارد، قرار است ما یک مستند با بودجه‌ای خنده‌ات می‌گیرد جلوی آن بایستیم!

دانشگاه محل دورهمی دانشجویان یا محل سیگار کشیدن نیست، بلکه محلی است که کار علمی صورت می‌گیرد. به طور مثال به سراغ آزمایشگاه میز لرزان دانشگاه شریف می‌رویم که آن در خاورمیانه یا یک بخشی از آسیا مطرح است و کشور اتریش برای همکاری مشترک با این آزمایشگاه بودجه اختصاص می‌دهند. میز لرزان جایی است که یک‌چهارم یک سازه در آن قرار می‌گیرد تا ضد زلزله بودن آن مورد ارزیابی قرار بگیرد.

آحاد مردم با خروجی‌های علمی دانشگاه‌ها آشنا نیستند، به طور مثال در خصوص دانشگاه شریف تنها می‌دانند که ایستگاه مترویی به نام این دانشگاه است و نمی‌دانند که با یا اپلیکیشن‌هایی که هر روز با آنها کار می‌کنند، در همین دانشگاه‌ها ساخته می‌شود.

حافظ آهی: آشنایی مخاطبین با کارها و دستاوردهای دانشگاه‌ها منجر به علمی شدن نگاه آن‌ها و از بین بردن شبهات علم، خرافات علمی و کج‌فهمی‌ها می‌شود. در واقع مخاطب نگاهی پیدا می‌کند که با آن نگاه می‌تواند با خرافه، شبهه یا هر چیز دیگر مقابله کند. یعنی من به‌عنوان مجری  برنامه چرخ سعی می‌کنم سلیقه‌های مختلف را یاد بگیرم؛ زیرا این تفاوت‌ها باعث تکامل می‌شود.

آنا: در واقع سوژه گردشگری علمی معرفی می‌کنید.

خداوردی: برنامه چرخ سه روز هفته (یکشنبه، دوشنبه و سه شنبه) پخش می‌شود که برنامه‌های یکشنبه‌ها در خصوص شغل علمی پایه، دوشنبه‌ها در خصوص آزمایشگاه‌های درون دانشگاهی، سه‌شنبه‌ها در خصوص اماکن علمی جذاب برای آحاد ملت است.

انسان با حضور در هر محیطی  رنگ و بوی آن محیط را می‌گیرد، از زمانی که در برنامه چرخ حاضر شده‌ام، توجه‌ام را به اطراف جلب شده است. پیش از حضور در برنامه چرخ کار خطی خیلی انجام می‌دادم، مثلاً بگیر این را بگذار روی دوربین، صحبت کند، خب خداحافظ، تمام شد! اما در برنامه چرخ که مدیر تولید این برنامه‌ام هستم یک‌ذره مسئولیتم بیشتر از یک کارگردان صرف است. سر کار به مونتاژ، پخش آن دربرنامه و بازخورد برنامه فکر می‌کنم.

بهبودی: هدف اصلی تولید برنامه چرخ، آموزش و ارائه نگاه علمی به مخاطب است. در برنامه‌هایی که مباحث علمی همانند نجوم ارائه می‌شود مطرح قرار نیست این مطالب به مخاطب آموزش داده شود بلکه این مطالب را باید در دانشگاه یاد گرفت؛ قرار است در این برنامه‌ها نگاه علمی به مخاطب منتقل شود.

خداوردی: در این برنامه یک رفاقتی شکل گرفته است، به طور مثال من به دانشگاه شریف که رفتم، یکی از اساتید صدا کردن آقای خداوردی! دانشجوها هم برمی‌گشتند نگاه می‌کردند،  این به خاطر شکل گیری هم‌زیستی است که اگر فردایی خدای نکرده دیگر برنامه چرخی نبود، در یک برنامه علمی دیگر قطعاً از 100 درصد تجربیاتم 70 درصدش برای چرخ است، برای هم‌زیستی با چهره علمی، 30 درصدش هم دیگر حالا خیرش است.

بهبودی: با وجود حمایت‌های مدیر شبکه چهار از برنامه چرخ  با وجود فشارهایی که هست، شاید سال آینده از این حوزه بروم، من به عنوان تهیه‌کننده تلاش می‌کنم درست عمل کنم و سعی می‌کنم شرایط را برای دغدغه‌مندان این حوزه فراهم کنم که بتوانند با آرامش کار کنند ولی فکر می‌کنم واقعاً احتیاج هست که فضای بیشتری به افراد داده شود.

تلویزیون باید حلقه واسط بین دانشگاه، فضاهای علمی و مردم باشد؛ این حلقه واسط هنوز جایگاه خود را پیدا نکرده است. طی دو سال کار در این حوزه و شناختی که به دست آورده ام روی چهره‌های بسیاری می‌توان کار کرد اما زمان و بستر محدود باعث می‌شود که این اتفاق نیفتد. همچنین  اصحاب حوزه علمی با ادبیات رسانه هم خوب آشنا نیستند. از همین رو نیاز است فضا باید باز شود، افراد بیشتری بتوانند جذب و صداهای بیشتری شنیده شود، وقتی تعداد کمی آدم دارند در یک حوزه کار می‌کنند، جای رشد خیلی کم است. 

انتهای پیام/4133/